Terapia poznawczo – behawioralna. Czym jest i na czym polega?
Główne założenia terapii poznawczo-behawioralnej.
Przymiotnik „poznawczy” wiąże się zarówno z pojęciem „procesów myślowych”, jak
i z „wiedzą”, „spostrzeganiem” i „nadawaniem znaczenia zdarzeniom”. W tej części, terapia dotyczy głównie zmiany dysfunkcjonalnych sposobów myślenia, tj. schematów myślowych, przekonań, myśli automatycznych, wyobrażenia czy wspomnienia. Przymiotnik „behawioralny” opiera się na związku problemu z obniżonym poziomem zachowań ukierunkowanych na osiągnięcie celu. W efekcie nie następuje pozytywne wzmacnianie zachowań i powstaje błędne koło problemu. Celem interwencji behawioralnej jest więc zwiększenie wzmocnień pozytywnych poprzez własną aktywność, a u osób z przewlekłymi zaburzeniami zwiększenie lub wręcz nauczenie asertywności czy rozwiązywania własnych problemów.
Ogólnym założeniem terapii poznawczo-behawioralnej jest pogląd, że sposób, w jaki spostrzegamy dane zdarzenie lub doświadczenie, silnie wpływa na nasze reakcje zarówno w sferze emocji, zachowania oraz fizjologii. Terapeuta poznawczo-behawioralny podkreśla znaczenie analizy myśli i przekonań związanych z naszymi nastrojami, zachowaniami, doznaniami fizjologicznymi oraz zdarzeniami w naszym życiu.
Na przykład, jeżeli stojąc w kolejce w sklepie, w urzędzie, w poczekalni, pomyślimy „to chwilę potrwa, mogę się odprężyć”, zapewne będziemy spokojni. Nasze ciało będzie zrelaksowane, a my możemy wdać się w rozmowę stojącą obok albo zacząć czytać gazetę. Ale jeśli pomyślimy „jest beznadziejna organizacja i obsługa, jak można dopuścić do takiej kolejki”, możemy poczuć złość. Będziemy spięci i ciągle spoglądając na zegarek, będziemy się wiercić i pod nosem narzekać.
Terapeuta poznawczo-behawioralny uczy rozpoznawać myśli, nastroje, zachowania i reakcje fizjologiczne towarzyszące zarówno mało znaczącym sytuacjom, jak i największym wydarzeniom w naszym życiu. Uczy badać znaczenie i przydatność najróżniejszych myśli, które nas nachodzą w ciągu dnia oraz zmieniać wzorce myślenia, które każą nam tkwić w dysfunkcjonalnych związkach oraz pielęgnować negatywne nastroje i zachowania. Uczy wprowadzać zmiany w życiu, gdy określone myśli ostrzegają nas o problemach, które trzeba rozwiązać.
W terapii poznawczo-behawioralnej przyglądać się często będziesz myślom automatycznym, czyli spontanicznym opiniom lub obrazom powstającym w umyśle. To właśnie one silnie wpływają na uczucia, zachowania i objawy fizjologiczne. Myśli automatyczne mogą dotyczyć przeszłych, obecnych lub przyszłych wydarzeń, np.: „Wiedziałem, że nie powinienem tam iść” lub „nie wytrzymam więcej tego smutku” czy też „tego problemu nigdy nie rozwiąże”. Takie myśli w momencie, kiedy się pojawiają, wydają się bardzo wiarygodne, dlatego odbieramy je jako fakty, bez dodatkowych pytań. Uważamy je za sensowne pomimo dowodów, które przemawiają przeciwko nim.
Podstawowe zasady terapii poznawczo-behawioralnej są następujące:
Zasada 1. Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na nieustająco ewoluującym opracowaniu problemów pacjenta oraz indywidualnej konceptualizacji jego funkcjonowania w kategoriach poznawczych.
Myślę o Twoich problemach w trzech ramach czasowych. Po pierwsze, rozpoznaję Twoje aktualne myśli, które przyczyniają się do Twoich emocji i problemowego zachowania. Dodatkowo rozpoznaję czynniki wyzwalające, które wpływają na Twoje spostrzeżenia na początku choroby. I po trzecie formułują hipotezę dotyczącą kluczowych zdarzeń rozwojowych oraz utrwalonych wzorców interpretowania tych zdarzeń, które mogły Cię predysponować do choroby.
Swoje hipotezy i przemyślenia opieram na klinicznych modelach zaburzeń oraz danych dostarczonych mi przez Ciebie podczas sesji diagnostycznych. W czasie spotkań będę Cię zachęcała abyś spojrzał/ła na swoje doświadczenia przez pryzmat modelu poznawczego. Będziesz się uczył/ła rozpoznawać myśli związane z nieprzyjemnymi emocjami, a także oceniać te myśli i formułować bardziej przystosowawcze odpowiedzi na swoje myślenie. Będzie to wpływało na poprawę Twojego samopoczucia i powodowało, że będziesz zaczynał się zachowywać w sposób bardziej funkcjonalny.
Zasada 2. Terapia poznawczo-behawioralna to ciągłe budowanie przymierza terapeutycznego.
Staram się, abyś znalazł/a we mnie życzliwość, empatię, szczere zainteresowanie i kompetencję, czyli wszystkie podstawowe cechy konieczne do stworzenia pozytywnej relacji terapeutycznej.
Zasada 3. Terapia poznawczo-behawioralna podkreśla znaczenie współpracy i czynnego uczestnictwa pacjenta.
Będę Cię zachęcała, abyś patrzył/ła na terapię jak na prace zespołową; razem decydujemy nad czym będziemy pracować na każdej sesji, jak często powinniśmy się spotykać. Jednak, duża część pracy będzie leżała po Twojej stronie. Będę Cię prosiła, żebyś samodzielnie pracowała pomiędzy sesjami w ramach pracy osobistej.
Zasada 4. Terapia poznawczo-behawioralna to koncentrowanie się na problemie i celu do pracy.
Podczas pierwszej lub drugiej sesji poproszę Cię o wymienienie problemów z jakimi się borykasz i wyznaczenie konkretnych celów, tak abyśmy wiedzieli dokąd zmierza Twoja praca w trakcie terapii.
Zasada 5. Terapia poznawczo-behawioralna kładzie nacisk na teraźniejszość – na bieżące problemy.
Leczenie większości zaburzeń i problemów wymaga skupienia się na bieżących problemach
i konkretnych, nieprzyjemnych dla Ciebie sytuacjach. Jeśli będzie taka potrzeba, powrócimy do przeszłych wydarzeń i bliżej im się przyjrzymy. Jednak w początkowym etapie naszej pracy skoncentrujemy się na teraźniejszości.
Zasada 6. Terapia poznawczo-behawioralna ma charakter edukacyjny – uczy, jak być własnym terapeutą i podkreśla znaczenie zapobiegania nawrotom.
Na pierwszych dwóch sesjach zapoznam Cię z charakterem i przebiegiem Twojego zaburzenia, procesem terapii poznawczo-behawioralnej oraz modelem poznawczym, czyli
z tym, jak Twoje myśli wpływają na Twoje emocje i zachowania. Nie tylko pomogę Ci
w wyznaczeniu celów, rozpoznaniu oraz ocenie myśli i przekonań (a następnie
w zaplanowaniu zmian behawioralnych), ale także będę Cię uczyć, jak to zrobić. Z każdej sesji będziesz mógł/ła zabrać notatki – zawierające ważne treści, których się nauczyłeś/łaś, abyś mógł/ła je wykorzystać w nadchodzących tygodniach, a także po zakończeniu terapii.
Zasada 7. Terapia poznawczo-behawioralna ogranicza się do określonego czasu..
Terapia wielu zaburzeń, np. niepowikłanej depresji lub zaburzeń lękowych zajmuje od czterech do czternastu sesji. Moim celem jest złagodzenie objawów, osiągnięcie remisji zaburzenia, udzielenie Ci pomocy w rozwiązaniu najpilniejszych problemów i nauczenie Cię metod zapobiegania nawrotom choroby. Pracując nad większością zaburzeń, będziemy się spotykać średnio raz w tygodniu.
Nie wszyscy pacjenci robią jednak dostateczne postępy w ciągu zaledwie kilku miesięcy. Niektórzy muszą odbywać terapie przez dłuższy okres czasu, aby zmienić bardzo sztywne dysfunkcjonalne przekonania i wzorce zachowań, które przyczyniają się do ich przewlekłych dolegliwości psychicznych.
Zasada 8. Sesje terapii poznawczo-behawioralnej są ustrukturalizowane.
Niezależnie od diagnozy czy etapu leczenia, trzymam się pewnego porządku na każdej sesji, co zwiększa skuteczność terapii. Porządek ten obejmuje część wstępną (sprawdzenie Twojego nastroju, krótki przegląd ubiegłego tygodnia, wspólne ustalenie programu sesji), część środkową (przegląd pracy osobistej, omówienie problemów według programu, wyznaczenie nowych zadań, podsumowanie) oraz część końcową (poproszę Cię o informacje zwrotne). Trzymanie się tego schematu powoduje, że proces terapii będzie dla Ciebie bardziej zrozumiały i zwiększy prawdopodobieństwo, że będziesz umiał samodzielnie kontynuować terapię po zakończeniu spotkań ze mną.
Zasada 9. Terapia poznawczo-behawioralna uczy pacjenta rozpoznawać, weryfikować
i podważać dysfunkcjonalne myśli i przekonania.
Możesz mieć dziesiątki a nawet setki automatycznych myśli w ciągu dnia, które wpływają na Twój nastrój, zachowanie lub objawy fizjologiczne (to ostatnie dotyczy w szczególności zaburzeń lękowych). Będę Ci pomagała w rozpoznawaniu głównych treści poznawczych
i przyjęciu bardziej realistycznego, przystosowawczego nastawienia, które będzie prowadziło do lepszego samopoczucia, bardziej funkcjonalnego zachowania lub zmniejszenia wzbudzenia fizjologicznego.
Zatem bierzmy się DO PRACY!
Bibliografia:
- Beck, J. (2012). Terapia poznawczo-behawioralna. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Kennedy, S., Lam, R., Nutt, D., Thase, M. (2010). Depresja. Leczyć skuteczniej. Praktyczne zastosowanie zaleceń klinicznych. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk.
- Popiel, A, Pragłowska E. (2013). Superwizja w psychoterapii poznawczo-behawioralnej”. Koncepcje, procedury, narzędzia. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Popiel, A., Pragłowska E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Paradygmat, Warszawa.